FİİLLERDE YAPI

Fiiller yapı bakımından üç grupta incelenir
Basit (yalın), Türemiş fiiller, Birleşik Fiiller
a)Basit (yalın) Fiiller: Yapım eki almamış olan fiillerdir.
Koy -(mak) Bak -(mak), Gör -(mek) Çöz -(mek), Gez —(mek), At —(mak)
b) Türemiş fiiller: Basit sözcüklere yapım eki getirilerek oluşturulan fiillerdir. Türemiş fiiller ya isim soylu ya da fil soylu kök sözcüklerden türetilirler
Çiçek-ten-, it-il-, çocuk-laş-, boğ-uş-, hasta-lan-, kaç-ır-
c) Bileşik Fiiller: Birden çok sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir.
oturuver—(mek), farkında ol—(mak),affet—(mek), kabul et—(mek), kulak as—(mak)
Bileşik fiiller oluşumları bakımından üç grupta incelenir:
1-Yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik filler:
(İsim soylu kelime) + (Yardımcı fiil)
Türkçe’de yardımcı fiiller olarak çoğunlukla “etmek. eylemek, kılmak, olmak” fiilleri kullanılır. sabır + et(mek), hasta + ol(mak)
nazar + et(mek), rica + et(mek), red + et(mek) (reddetmek), namaz + kıl(mak
Uyarı: Yardımcı Fiil olarak kullanılan “et-, eyle-, ol-, kıl-“filleri asıl fiil olarak da kullanılabilir. Bunları ayırt edebilmek için anlamca kalıplaşmış, kaynaşmış olup olmadıklarına bakılır.
2- Kurallı (Özel) Bileşik Fiiller:
Herhangi bir fiille “a, e, ı, u, a” seslerinden biriyle birlikte “bilmek, durmak; kalmak, gelmek, yazmak, vermek” fiillerinden birinin kalıplaşmasıyla oluşurlar.
Yazıver-, bakakal-, okuyabil-, anlatıver-, gidebil-, uyuyakal-
Bu fiiller, anlam özelliklerine göre beş grupta incelenirler:
a) Yeterlik Fiili:
(Herhangi bir fiil) + (-e) + (bilmek), yazabil(mek), koşabil(mek), görebil(mek),...
İkinci fiil “—(e) bilmek” birinci fiile “gücü yetme, izin verme, olasılık” anlamlarından birini kazandırır.
Bu yükü taşıyabilirim > gücü yetme, dışarı çıkabilirsin > izin verme, iki güne kadar gelebilirim > olasılık
Yeterlik fiilinin olumsuzu yapılırken, genellikle ikinci fiil (bilmek) kullanılmaz.
Okuyabilmek — okuyamamak, yürüyebilmek —yürüyememek, çalışabilmek — çalışamamak
b)Tezlik Fiili:
(Herhangi bir fiil) + (—i) + vermek
İkinci fiil birinciye “çabukluk, acelecilik” anlamı kazandırır.
Çözüver(mek), koşuver(mek), atlayıver(mek)…

c)Sürerlik Fiili:
(Herhangi bir fiil) + (—e) + (gelmek, durmak, kalmak)
İkinci fiil, birinci fiile devamlılık anlamı kazandırır; fiilin belli bir süre devam ettiğini bildirir.
d) Yaklaşma Fiili:
(Herhangi bir fili) + (-e) + İkinci fiil birinci fiile “az kalmışlık” anlamı kazandı,
Düşeyaz- (az daha düşecekti. Bayılayaz- (az daha bayılacaktı).Yurdumuz elimizden gideyazdı.(Az daha gidecekti)
e)Isteklenme Fiili:
(Herhangi bir fiil) + (—esi / —eceği) (tutmak /gelmek)
Göresi gel(mek),a ğlayacağı tut (mak)
İkinci fiil, birinci fiile “istek duyma” anlamı kazandırır.
Bunlardan başka “beklenmezlik, yapmacık” bildi bileşik fiiller de vardır.
duymazlıktan gel(mek), çıkagel- (beklenmezlik)
III Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller:
İsim soylu bir kelime ile bir fiilin, anlamlarını düşündürmeyecek biçimde kaynaşıp kalıplaşmalarıyla oluşan bileşik fiillerdir. Bunlara “deyimleşmiş bileşik fiiller de denir.
Ağzını açma(mak), baş koy(mak), dili tutul (mak), çam devir(mek)
* Anlamca kaynaşmış bileşik fiiller, cümlenin öğeleri incelenirken bir bütün olarak alınır
* Çocuk o gün ağzını açmadı. Onu görünce dili tutuldu
Yüklem Yüklem
EK FİİLLER
İsim soylu kelimelerin sonlarına gelerek onları bulundukları cümlenin yüklemi yapan ya da fiillere bileşik zaman1ılık özelliği kazandıran ek durumundaki fiillerdir.
Ekfiiller “—(i)mek” fiilinden doğmuşlardır.
Ek Fillerin dört zamanı vardır. Bunlar
 Hikaye – i(di)
 Rivayet –i(miş)
 Şart –i(miş)
 Geniş Zaman –dır, -tır
Ekfiilin geniş zamanı
Ek fiilin Hikaye Biçimi:
İsim soylu kelimelerin ya da çekimli fiillerin sonuna “idi” şeklinde getirilir.
Evde+idi-evdeydi. Siz+idiniz-sizdiniz. Tehlikeli idi- tehlikeliydi. Geliyor+idim- geliyordum
Çekimi: Hastaydım Hastaydık
Hastaydın Hastaydınız
Hastaydı Hastaydılar
Çekimli fiillere getirilen “idi” ekeylemi fiile “hikaye bi leşik zaman” özelliği kazandırır.
Yıllar önce görmüştüm…gibi
Ek fiilin Şart Biçimi:
“ise” sözcüğünün (-se, -sa) şeklinde ekleşerek isim soylu kelimelerin ya da çekimli fiillerin sonuna getirilmesiyle oluşturulur.
İsim soylu kelimelerin ya da çekimli fiillerin sonuna “-idi” şeklinde getirilir.
Güneş doğarsa yola çıkacağız.(doğar + ise). 0 deliyse ben de deliyim.(deli + ise)
Çekimi: Çocuksam Çocuksak
Çocuksan Çocuksanız
Çocuksa Çocuksalar
Çekimli fiillere “şart bileşik zamanlılık” özelliği kazandırır.
Daha önce görmüşsem tanırım.
Ek Fiilin Rivayeti
İsim soylu kelimelerin ya da çekimli fillerin sonuna “-imiş” eki getirilerek yapılır. Birleşik fillere de rivayet birleşik zamanlılık kazandırır. İsim soylu kelimeleri fiilleştirerek yüklem yapar.
Ortalık çok sakin+miş —> Sakin + imiş. İbrahim uyuyor+muş.
Çekimi: Çalışkanmışım Çalışkanmışız
Çalışkanmışsın Çalışkanmışsınız
Çalışkanmış Çalışkanlarmış
Ek Fiilin Geniş Zamanı
Şahıs ekleri “-im, -sin, -dır” isim soylu kelimelerinin sonlarına getirilip onları yüklem yaptığı zaman ek fiilin geniş zamanı yapılmış olur.
Bu konuda sorumlu ben+im. Tek suçlu sen+sin, Olmalı belde bu+dur.. “-dir” eki bazen kullanılmayabilir. Buranın görevlisi bu(dur). Gibi.
Çekimi: Göreliyim Görevliyiz
Görelisin Görevlisiniz
Görevli (dir) Görevliler (dir)
“-tir” eki cümleye kesinlik veya ihtimal/olasılık anlamı kazandırır.
Çocuk uyuyor –Şimdiki Zaman- Kesinlik
Şimdi uyanmış –Başkasından duyma
Çocuk uyuyordur – ihtimal/olasılık
Şimdi uyanmıştır - ihtimal/olasılık
Tartışma burada bitmiştir – kesinlik
O da gelecektir – İhtimal/olasılık

Ek Fillerde Olumsuzluk
Ek fillerde olumsuzluk anlamı ”değil” kelimesiyle yapılır
O okul güzeldi.(olumlu), O okul güzel değildi.(olumsuz)
Dün buradaymış.(olumlu), Dün burada değilmiş.(olumsuz)
Ekmek tazeyse al.(olumlu), Ekmek taze değilse alma.(olumsuz)
Ek Fiilin Görevleri:
Basit zamanlı fiil
Ek filer iki ayrı amaçla kullanılır.
a) İsim soylu kelimelerin sonlarına getirilerek onları cümlenin yüklemi yapar
Biz buralı-y-ız. Yazısı çok güzel-di. Çocuklar melek-tir. Bizim köy karadenizin en yüksek yeri-di. Bahar çiçek çiçek gelince güzel (dir)… gibi
Not:Yüklem oldukları halde ek fili almamış olan isim soylu kelimelerin yüklem oldukları cümleler eksiltili cümle sayılır.
b) Çekimli fiilere getirilerek birleşik çekim yapılmasını sağlar.
Bu yaz geri geliyormuş. (şimdiki zamanın rivayeti) gel-(i)-yor(şimdiki zaman)-muş(rivayet)
Not:”var,yok “ kelimeleri yüklem olduğu zaman ek fiil almayabilirler.
Bu işte bir dahlim yok. Şu an gelemem işim var… gibi

ewtttt :D:D